چندقلوزایی در گوسفند نژاد افشاری

مقایسه فاکتورهای سن و وزن گوسفند افشاری بر میزان چندقلوزایی

• نویسنده: عجم مشعلی
• کارشناس ارشد فیزیولوژی علوم دامی، سازمان جهاد کشاورزی استان لرستان

مقایسه فاکتورهای سن و وزن گوسفند افشاری بر میزان چندقلوزایی در خارج از فصل تولید مثلی

این تحقیق با ۱۰۰ رأس گوسفند داشتی نژاد افشاری با آب‌وهوای معتدل و سرد در شهرستان سلسله (استان لرستان) اجرا شد. جهت اجرای تحقیق از گوسفندان با سن ۱ تا ۵ سال و وزن ۴۰ تا ۷۰ کیلوگرم استفاده گردید. دام‌ها توسط دامپزشک مجرب ارزیابی و دام‌های بیمار، لاغر و پیر از گله جدا و دام‌های سالم جهت اجرای طرح انتخاب شدند. سپس به تمام گوسفندان داروی ضد انگل آلبندازول خورانده و ۱۰ روز بعد، داروی پروژسترون به صورت اسفنج، داخل واژن قرار داده شد. بعد از ۱۴ روز اسفنج‌ها از واژن گوسفندان خارج و به میزان ۵ سی‌سی داروی PMSG به صورت عضلانی برای هر گوسفند تزریق شد.

حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از تزریق هورمون PMSG، تمامی گوسفندان فحل شده و توسط قوچ‌های نژاد افشاری تلقیح شدند. از ۱۰۰ رأس گوسفند مورد آزمایش، تعداد ۹۴ رأس آبستن شدند و تعداد ۹۱ رأس زایش داشتند  (۴ رأس دیگر یا آبستن نشدند یا بعد از آبستنی سقط شدند). با توجه به نتایج بدست آمده، بیشترین میزان چندقلوزایی در سنین ۴ و ۵ سال و کمترین میزان مربوط به سنین ۱ و ۲ سال مشاهده شد. همچنین بیشترین میزان چندقلوزایی مربوط به وزن‌های ۶۰ و ۷۰ کیلوگرم و کمترین میزان در وزن‌های ۴۰ و ۵۰ کیلوگرم نشان داده شد.

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که افزایش سن و وزن گوسفند افشاری تاثیر مثبتی بر میزان چندقلوزایی در خارج از فصل تولید مثلی دارد.

چندقلوزایی در گوسفندان

صفت چندقلوزایی یكی از صفات مهم اقتصادی در گوسفند است که اهمیت آن در نژادهای گوشتی که پرورش و اصلاح نژاد آنها با هدف تولید گوشت بیشتر انجام می‌گیرد، بارزتر می‌باشد. مطالعات بسیار زیادی بر روی این صفت در نژادهای مختلف دنیا انجام گرفته است. به منظور اهداف اصلاح نژادی، افزایش نرخ بره‌زایی، تولید بره‌های هم سن و استفاده بیشتر از پتانسیل تولیدمثلی گوسفند، از روش‌های مختلف درمان هورمونی استفاده شده است. در سال‌های اخیر، بهبود صفات تولیدمثلی در گوسفند توسط تولیدکنندگان مورد توجه زیادی قرار گرفته است. صفات تولیدمثلی را به دلیل اهمیت اقتصادی و نیز قابلیت اندازه‌گیری جزو صفات کمی در نظر می‌گیرند که تحت کنترل تعداد بسیار زیادی ژن هستند.

استفاده از داروهای هورمونی در چندقلوزایی گوسفند

استفاده از مشتقات پروژسترون، به منظور تحریک و همزمان کردن چرخه فحلی گوسفند و استفاده از انواع هورمون‌های گونادوتروپین به منظور تحریک و افزایش تخمک‌ریزی میش‌ها و افزایش تعداد بره در هر زایش، از راهکارهای مهم در بهبود راندمان تولیدی و تولید مثلی گوسفند به شمار می‌آیند. نتایج مطالعات متعدد تاثیر مثبت استفاده از مشتقات پروژسترون در تحریک فعالیت تخمدان‌ها، افزایش درصد زایش و کاهش درصد قصری گوسفند را نشان می‌دهد. هورمون درمانی و افزایش چندقلوزایی در گوسفند، در صورتی یک صفت مطلوب بشمار می‌آید که میش‌ها به لحاظ نژادی و ظرفیت فیزیولوژیک شرایط مناسب برای پاسخ به هورمون درمانی را داشته و از ظرفیت بدنی کافی برای شیردهی و مراقبت از بره‌ها، برخوردار باشند.

تحقیقات نشان داده است که مرگ‌ومیر اولیه جنینی قبل از جایگزینی، یكی از عوامل محدود کننده اصلی در عملكرد تولید مثلی مطلوب در حیوانات اهلی است. عدم کفایت جسم زرد و کافی نبودن میزان پروژسترون به عنوان یكی از عوامل مؤثر در مرگ و میر اولیه جنینی و در نتیجه کاهش باروری در حیوانات شناخته شده است.

بررسی‌ها نشان داده که در گوسفند حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد مرگ و میر جنین در سه هفته اول آبستنی اتفاق می‌افتد که ۷۰ الی ۸۰ درصد آنها در روزهای ۸ تا ۱۶ بعد از تلقیح می‌باشد. مرگ‌ومیر جنینی از جمله عوامل مؤثر در ناباروری است که عواملی مثل ژن‌های کُشنده، بیماری‌های عفونی، اختلالات تغذیه‌ای و هورمونی مثل عدم کفایت جسم زرد در آن دخیل هستند. 

مواد و روش‌ها
آزمایش چندقلوزایی گوسفند داشتی نژاد افشاری

برای این طرح از ۱۰۰ رأس گوسفند داشتی نژاد افشاری با سن ۱ تا ۵ سال و وزن ۴۰ تا ۷۰ کیلوگرم استفاده شد. ابتدا توسط دامپزشک معاینه و از نظر سلامتی مورد برسی قرار گرفته و گوسفندان ضعیف و بیمار مشخص و حذف شدند. سپس با استفاده از پلاک‌های گوش پلاستیكی از شماره ۱ تا ۱۰۰ شماره‌گذاری و به ۵ گروه سنی (1، 2، 3، 4، 5) و ۴ گروه با وزن مختلف (40، 50، 60، 70) تقسیم شدند. 

تغذیه مناسب برای چندقلوزایی

با توجه به شرایط آب و هوایی شهرستان سلسله و وجود مراتع طبیعی و سرسبز در این شهرستان، دامداران در فصل بهار و تابستان از چرای آزاد جهت تغذیه گوسفندان استفاده می‌کنند، که شامل علوفه سبز مراتع کوهستانی و مراتع مازاد محصولات کشاورزی می‌باشد. در زمان اجرای این تحقیق که در فصل بهار و تابستان صورت گرفت، گوسفندان به صورت چرای آزاد در مراتع تغذیه می‌شدند.

• اسفنج‌گذاری

در ابتدا توسط دامپزشک، وجود عفونت واژنی بررسی و مشخص شد که از تعداد ۱۰۰ رأس گوسفند، تعداد ۶ رأس دارای عفونت واژنی بودند. سپس اسفنج آغشته به هورمون پروژسترون توسط دامپزشک در انتهای واژن تمام گوسفندان (گوسفندان سالم و گوسفندان دارای عفونت واژنی) قرار داده شد. با توجه به کاتالوگ، هورمون پروژسترون آغشته به اسفنج می‌بایست به مدت ۱۴ روز در واژن حیوان مورد استفاده باقی بماند.

• تزریق هورمون PMSG

اسفنج‌های کار گذاشته شده در واژن گوسفندان بعد از مدت زمان تعیین شده، توسط دامپزشک خارج و سپس واژن گوسفندان بررسی و مشخص شد که ۶ رأس از گوسفندان دارای عفونت واژنی می‌باشند (لازم به ذکر است که ۶ گوسفند دارای عفونت واژنی، در بررسی‌های قبلی توسط دامپزشک دارای عفونت واژنی بودند). سپس میزان ۵ سی‌سی هورمون PMSG به صورت عضلانی به هر کدام از گوسفندان تزریق شد.

• تلقیح گوسفندان

با توجه به کاتالوگ هورمون پروژسترون و هورمون PMSG، انتظار می‌رود، ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد، تمامی گوسفندان علائم فحلی را از خود بروز دهند. بنابراین بعد از تزریق هورمون PMSG تمامی گوسفندان تحت نظر قرار گرفتند. در مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت تمامی گوسفندان علائم فحلی را نشان داده و سپس توسط قوچ‌های انتخاب شده از نژاد افشاری، تلقیح شدند. برای تلقیح گوسفندان، به ازای هر ۴ رأس میش، یک رأس قوچ در نظر گرفته شد.

• تجزیه و تحلیل داده‌های آماری

به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها، از نرم افزار SAS و رویه GLM استفاده شد. مقایسه میانگین‌ها با آزمون LSD و در  سطح P<0/05 انجام شد.

نتایج آزمایشات چندقلوزایی در گوسفند افشاری

استفاده توأم هورمون پروژسترون و PMSG باعث افزایش معنی‌دار درصد دوقلوزایی (۲۶.۷ درصد در مقابل ۱۱.۱ درصد) و سه قلوزایی (۱۳.۳ درصد در مقابل ۵.۶ درصد) در گروه تیمار شده با هورمون گونادوتروپین نسبت به گروه شاهد گردید. درصد آبستنی میش‌های تیمار شده با استفاده از اسفنج پروژسترون و هورمون PMSG و گروه کنترل به ترتیب ۷۹ و ۶۰ درصد بود.

استفاده از PMSG در داخل فصل تولید مثلی باعث افزایش معنی‌دار درصد دوقلوزایی (۶۱.۹ در برابر ۲۹.۲۰ درصد) و افزایش درصد زایش میش‌ها (۸۶.۲ در برابر ۶۸.۲ درصد) نسبت به گروه شاهد گردید.

استفاده از همزمان‌سازی فحلی و تزریق هورمون PMSG در میش‌های زندی در خارج از فصل تولیدمثل باعث افزایش معنی‌دار درصد زایش میش‌ها و راندمان تولید بره، در شرایط پرورش مزرعه‌ای شد. استفاده از هورمون پروژسترون به منظور همزمان‌سازی فحلی و تزریق هورمون گونادوتروپین در میش‌های آواسی باعث افزایش راندمان زایش، افزایش دو قلوزایی و افزایش مجموع وزن بره متولد شده در هر زایش شد.

در گوسفندان نژاد بورولا با افزایش تعداد دفعات زایش تا سن ۴ سالگی تعداد گوسفندان چندقلوزا افزایش یافت. افزایش چندقلوزایی در این گوسفندان ممكن است ناشی از افزایش ظرفیت تولیدمثلی شامل افزایش گنجایش غدد و مجاری تناسلی باشد. همچنین ممكن است در زایش اول برخی از ژن‌های مرتبط با ژن بورولا به خوبی بیان نشوند. بررسی میزان چندقلوزایی در سنین مختلف در نژاد گرول – ملپورا نشان داد که اثر ژن بورولا بر چندقلوزایی در سنین مختلف معنی‌دار بود و چند قلوزایی در میش‌های حامل ژن بورولا در سنین بالاتر نیز زیادتر از میش‌های غیرحامل بود.

در این تحقیق از تعداد ۱۰۰ رأس میش، ۹۴ رأس آبستن شدند و ۶ رأس دیگر بعد از تلقیح، (احتمالاً به دلیل وجود عفونت واژنی و دیگر مشكلات تولید مثلی و تغذیه‌ای) آبستن نشدند و ۳ رأس دیگر در طول آبستنی سقط شدند. در کل تعداد ۹۳ رأس آبستنی را به آخر رسانده و زایمان کردند؛ بنابراین از تعداد ۱۰۰ رأس میش، تعداد ۹۱ رأس زایش داشته و از این تعداد، ۳۹ رأس تک قلو، ۴۱ رأس دوقلو و ۱۱ رأس سه قلو زایش داشتند. درصد زایش گوسفندان تک قلو ۴۲.۸۵%، دوقلو ۴۵.۰۵% و سه قلو ۱۲.۰۸% نشان داده شد.

نتایج بدست آمده در این تحقیق نشان می‌دهد، کمترین تعداد دو قلوزایی در گوسفندان با سن ۱ و ۲ سال و بیشترین میزان در سنین ۳ تا ۵ سال مشاهده شد. میزان سه‌قلویی در بین گوسفندان قابل توجه نبوده ولی همین میزان در بین گوسفندان با سنین بالا (3، 4 و 5 سال) مشاهده شده و  در بین گوسفندان با سنیین پایین (1 و 2 سال) مشاهده نشده است.

وزن زنده به طور معنی‌داری تحت تأثیر سن بوده و وزن زنده میش‌ها با افزایش سن از ۲ تا ۶ سالگی، افزایش می‌یابد. وزن زنده میش‌های قصر و دارای زایش زمستانه با افزایش سن از ۲ تا ۶ سالگی و وزن زنده میش‌های دارای زایش پاییزه با افزایش سن از ۲ تا ۵ سالگی، افزایش یافته است. در تمام گروه‌های سنی وزن میش‌های قصر در فصل جفتگیری نسبت به میش‌های دارای زایش پاییزه و دارای زایش زمستانه کمتر است.

بررسی بیشتر رابطه سن و توان بره‌زایی نشان داد که با افزایش سن از 2 به 5 سال، نسبت میش‌های قصر به طور معنی‌داری از ۱۷ درصد به ۹ درصد کاهش یافته است. با توجه به نتایج بدست آمده در این تحقیق، گوسفندان با وزن ۴۰ و ۵۰ کیلوگرم بیشترین تعداد تک قلوزایی و کمترین میزان دوقلوزایی را نشان داده‌اند و بیشترین تعداد دوقلو و سه قلوزایی در گوسفندان با وزن ۶۰ و ۷۰ کیلوگرم مشاهده می‌شود، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که با افزایش وزن گوسفندان بر میزان چند قلوزایی افزوده می‌شود.

 تهیه و تنظیم: تیم تحقیق و توسعه مجموعه مدیر دام