کبد چرب در مرغانی که در قفس هستند شایع‌تر است. کبد چرب باعث کاهش تولید تخم‌مرغ و افزایش مقدار چربی کبد می‌گردد. همچنین کبد تغییر رنگ می‌دهد، در حالت شدید بیماری در کبد خونریزی حاصل می‌شود که منجر به مرگ می‌گردد. در این مقاله از وبسایت مدیر دام به بررسی راهکارهای پیشگیری و درمان کبد چرب در مرغ تخمگذار می‌پردازیم.
عوامل مختلفی مثل تغذیه، محیط و نژاد در بروز این بیماری تأثیر دارند. انرژی و پروتئین جیره‌ها، مواد لیپوتروپ، نوع چربی، معرف الکل، حرارت محیط و سیستم پرورش در بروز و یا جلوگیری از آن مؤثرند. استفاده از جیره‌های کم انرژی، مصرف بعضی از مواد لیپوتروپ مثل کولین، انیوزیتول و غیره می‌توانند از بروز این بیماری جلوگیری کنند.
یکی از مسائل مهمی که در سال‌های اخیر بخصوص در مرغانی که در سیستم قفس پرورش می‌یابند، وجود دارد. جگر چرب است. این بیماری باعث زیان در مرغداری‌ها می‌گردد زیرا علاوه بر تلفات ناشی از حالت حاد این بیماری که با خونریزی کبد همراه است.
| محصول مرتبط: پیشگیری از بیماری‌های طیور |
در حالت ضعیف نیز باعث کاهش در تخمگذاری و مصرف غذا می‌شود. سعی بر این است که به‌طور خلاصه با ذکر علائم و خصوصیات و نیز بررسی عوامل مؤثر در بروز و جلوگیری از این بیماری اطلاعات مفیدی جهت جلوگیری از زیان‌های ناشی از این بیماری ارائه گردد.
علی‌رغم وضع مناسب ظاهری، تولید تخم‌مرغ در مرغان مبتلا به‌شدت کاهش می‌یابد و گاهی از میزان ۷۰ تا ۸۰ درصد به ۳۰ تا ۴۰ درصد می‌رسد. در مرغان مبتلا وزن بدن اندکی زیادتر از حد معمولی است که بایستی با مرحله و میزان تولید مرغ مطابقت داشته باشد. استخوان‌های لگن نشان می‌دهد که ظاهراً مرغ در شرایط خوب تخمگذاری است ولی در همین موقع ناحیه شکم کمی سفت به نظر می‌رسد.
تاج کمرنگ و گاهی تیره می‌گردد و حرارت آن پائین‌تر از حد معمول است. در مرغانی که روی زمین پرورش می‌یابند تعداد زیادی از مرغ‌ها کرچ می‌شوند.
| محصول مرتبط: تغذیه مرغ گوشتی، تخمگذار و بومی |
در کالبدشکافی مقدار زیادی چربی در زیر پوست و ناحیه شکم دیده می‌شود، کبد بزرگ و به رنگ زرد تیره در می‌آید. همچنین کلیه‌ها، طحال و قلب نیز بزرگ و مقدار چربی آن‌ها بیش‌ازحد معمول است. در حالت شدید کبد متورم، بزرگ و مقدار چربی آن بالاست.
تراوش چربی در سلول‌های کبد به خوبی مشاهده می‌گردد. گاهی چربی کبد به ۷۰ درصد می‌رسد که از مقدار طبیعی آن (۲۵ درصد) خیلی زیادتر است.
عوامل اصلی بروز عارضه و مکانیسم آن به‌خوبی مشخص نیست ولی به نظر می‌رسد عوامل تغذیه‌ای مختلفی در بروز این بیماری دخالت دارند. آزمایشات زیادی از لحاظ تأثیر مواد لیپوتروپ در به وجود آمدن و یا جلوگیری از این بیماری انجام‌گرفته است.
لیپوتروپ‌ها مثل کولین، اینوزتیول، ویتامین ای و ویتامین ب 12 و سلنیم و غیره موادی هستند که در سوخت‌وساز چربی‌ها در بدن دخالت دارند و باعث انتقال و یا کاهش ذخیره چربی در کبد می‌گردند. استفاده از بعضی از این مواد باعث کاهش بروز عارضه جگر چرب گردیده و درصورتی‌که تعداد دیگری از این مواد تأثیری در کاهش چربی جگر و جلوگیری از به وجود آمدن بیماری را نداشته‌اند و یا تأثیر آن‌ها قابل‌ملاحظه نبوده است.
به‌طور اختصار عواملی چند که باعث بیماری جگر چرب می‌شوند، مورد برسی قرار می‌گیرند:
بین مقدار جیره و مقدار چربی موجود در کبد همبستگی مثبت وجود دارد. با افزایش انرژی جیره مقدار چربی کبد نیز افزایش می‌یابد. افزایش مصرف خوراک که منجر به افزایش مصرف انرژِی می‌گردد سبب بروز بیماری جگر چرب می‌شود، بخصوص اگر مقدار پروتئین جیره کم باشد و یا از کیفیت خوبی برخوردار نباشد.
مائوریس و همکاران نشان دادند که نوع پروتئین جیره ازلحاظ افزایش چربی کبد اختلاف معنی‌دار وجود دارد به‌طوری‌که پروتئین پودر ماهی در مقایسه با پروتئین سویا باعث شد که مقدار کمتری چربی در کبد جمع شود. این شاید به خاطر کیفیت بهتر پروتئین پودر ماهی و مقدار بیشتر اسیدآمینه متیونین آن باشد. همچنین محققین نشان دادند که تفاوتی در چربی و وزن کبد از لحاظ مقدار پروتئین جیره وجود ندارد.
| محصول مرتبط: انتخاب خروس برای گله‌های مرغ مادر |
محدودیت غذایی باعث کاهش در مصرف انرژی و در نتیجه کاهش بیماری جگر چرب می‌شود، ولفورد و پولین و لی و همکاران و گروه دیگری از محققین ازجمله پولین و ولفورد عقیده دارند که افزایش مصرف غذا سبب بروز بیماری جگر چرب می‌شود و تنها عامل مهم و مؤثر در جلوگیری از این بیماری کاهش در مصرف انرژی است و درصورتی‌که مصرف انرژی بالا باشد هیچ یک از عناصر غذایی تأثیر زیادی در کاهش بیماری جگر چرب ندارد. در همین حال بالافوکس و همکاران بیان می‌دارند که انرژِی جیره تأثیر قابل‌ملاحظه‌ای در میزان چربی کبد ندارد.
وجود چربی در جیره و نیز نوع چربی (گیاهی و حیوانی) در جمع شدن چربی در کبد و بروز بیماری جگر چرب تأثیر دارند. چربی‌های حیوانی در مقایسه با چربی‌های گیاهی باعث می‌شوند که مقدار بیشتری چربی در کبد جمع گردد و تغییر وضعیت کبد نیز بیشتر باشد. افزایش چربی جیره باعث تغییر رنگ کبد و افزایش مقدار چربی آن می‌شود (هیوانیک و پور رضا).
از طرفی بالافوکس و همکاران عقیده دارند که میان روغن ذرت و پنبه ازلحاظ افزایش چربی کبد و بروز بیماری جگر چرب اختلاف مشخصی وجود ندارد.
همانطوریکه قبلاً اشاره شد بعضی از مواد لیپوتروپ مثل کولین و اینوزیتول با تأمین گروه متیل ساخته‌شدن لسیتین را فراهم می‌سازند (لسیتین یک فسفولیپید است که در نقل‌وانتقال چربی‌ها در بدن بخصوص کبد دخالت دارد). گفته می‌شود هر ماده‌ای که به‌عنوان دهنده گروه متیل مصرف شود به علت تأمین لسیتین کافی در بدن مانع بروز بیماری جگر چرب می‌شود.
گروه دیگری از مواد لیپوتروپ مثل ویتامین ای، ویتامین ب 12 و سلنیم در سوخت‌وساز چربی‌ها دخالت دارند و از این طریق از بروز بیماری جگر چرب جلوگیری می‌کنند.
نثایم و همکاران نشان دادند که در کبد مرغ‌هایی که به جیره آن‌ها کولین اضافه شده است چربی کمتری وجود دارد و مقدار تخمگذاری آن‌ها نیز بالاتر است.
در آزمایش‌های دیگری که توسط جسنن و همکاران انجام گرفت مشخص گردید که مخلوطی از لیتوتروپ ها مثل کولین، ویتامین ای ویتامین ب 12، اینوزیتول و سلنیم به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بیماری جگر چرب را کاهش دادند ولی تأثیر کولین بیشتر از سایر مواد بوده.
مائوریس و جسنس نشان دادند که سلنیم باعث کاهش چربی جگر می‌شود و از بروز بیماری جگر چرب جلوگیری می‌کند، بخصوص اگر همراه با یک عامل ناشناخته رشد موجود در مخمر باشد. همچنین مائوریس و همکاران بیان کردند افزودن سلنیم به جیره حاوی سویا باعث کاهش عارضه جگر چرب گردید درصورتی‌که افزودن سلنیم به جیره شامل پودر ماهی تأثیری در جلوگیری از این عارضه نداشت.
گریفیت و همکاران نشان دادند که تأثیر کولین موقعی آشکارتر است که درصد پروتئین جیره بالا باشد و این شاید به خاطر تأمین متیونین بیشتر و در نتیجه ساخته‌شدن بیشتر کولین و استفاده آن در تولید لسیتین باشد. همین محققین نشان دادند که مصرف ویتامین ب 12 به علت دخالتش در سوخت‌وساز گروه متیل تأثیر زیادی در جلوگیری از بروز بیماری جگر چرب دارد.
عده دیگری از محققین ازجمله چبلیس و همکاران بیان می‌دارند که تأثیر بتاین در جلوگیری از جگر چرب ناچیز است ولی هنگامی‌که این ماده با کولین مصرف می‌شود تأثیر آن زیادتر است زیرا کولین بایستی ابتدا در اثر اکسیداسیون به بتاین تبدیل شود تا گروه متیل آن بتواند مورداستفاده قرار گیرد. وجود ویتامین ب 12 برای این فعل و انتقال ضروری است.
| محصول مرتبط: استفاده از پسماندهای کشاورزی در صنعت دامپروری |
عده دیگری از محققین بیان داشتند که اینوزیتول تأثیر زیادی در جلوگیری از جگر چرب ندارد. همچنین ولفورد و پولین نشان دادند که ویتامین ب 12، اینوزیتول، کولین و ویتامین ای تأثیر قابل‌ملاحظه‌ای در جلوگیری از جگر چرب ندارند و تنها انرژِی جیره است که مؤثر می‌باشد.
گروه دیگری عقیده دارند که اسیدآمینه متیونین به‌عنوان یک منبع گروه متیل در کاهش بیماری مؤثر است و نیز بیان می‌کنند که علت بروز بیشتر بیماری با جیره‌های کم پروتئین به علت کمبود مقدار متیونین آن‌هاست که در نتیجه آن مقدار بتا لیپوپروتئین بدن کم شده و سوخت‌وساز چربی‌ها مختل می‌گردد. منابع پروتئینی که دارای مقدار بیشتری متیونین هستند (پودر ماهی) در جلوگیری از جمع شدن چربی در کبد مؤثرترند تا منابعی که از لحاظ متیونین فقیر هستند.
علاوه بر کمبود مواد دهنده گروه متیل که ذکر گردید وجود پاره‌ای از ترکیبات که قادرند گروه متیل را جذب کنند باعث بروز بیماری جگر چرب می‌گردد. از گیرندگان گروه متیل می‌توان اسید نیکوتنیک و مشتقات آن را نام برد. زیاد بودن این ترکیبات سبب مصرف گروه متیل و در نتیجه کمبود کولین که یک ماده لازم جهت ساخته‌شدن لسیتین است می‌گردد.
همچنین اسید نیکوتنیک ممکن است در اکسیداسیون چربی‌ها اختلال ایجاد نماید و سبب جمع شدن چربی در کبد شود.
| محصول مرتبط: صنعت مرغداری در گذشته، حال و آینده |
مصرف اسید نیکوتنیک و نیکوتین آمید همراه با ۱۰ درصد چربی و یک درصد کلسترول باعث افزایش مقدار چربی جگر در جوجه و موش می‌شود. حتی اگر جیره از لحاظ پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی کامل باشد، مصرف الکل برای مدت طولانی سبب جمع شدن چربی در کبد بیش از حد معمول می‌شود.
پریس و همکاران مشخص کردند که مقدار چربی کبد مرغ‌هایی که در قفس پرورش می‌یابند خیلی بیشتر از مرغانی است که در بستر هستند و این ممکن است به علت مصرف انرژی کمتر و تحرک بیشتر مرغ‌ها در سیستم بستر باشد.
گفته می‌شود بیماری جگر چرب در هوای گرم شایع‌تر است ولی لی و همکاران نشان دادند که تأثیر حرارت در بروز بیماری زیاد نیست و تنها موقعی که مصرف غذا پس از یک دوره محدودیت غذایی افزایش پیدا می‌کند بالا بودن حرارت محیط باعث بروز بیماری جگر چرب می‌گردد (حرارت ۳۰.۶ درجه سانتیگراد در مقایسه ۲۲.۲ درجه).
مرغانی که در حرارت ۳۰.۶ درجه پرورش یافته بودند بیماری جگر چرب را بیشتر از مرغانی نشان دادند که در حرارت ۲۲.۲ درجه بودند ولی اختلاف ازلحاظ آماری معنی‌دار نبود.
به‌طورکلی می‌توان نتیجه گرفت که عوامل زیادی (محیطی، تغذیه‌ای و نژادی) در بروز و جلوگیری جگر چرب مؤثرند. در این زمینه مطالعات و آزمایشات بیشتری ضرورت دارد.
ترجمه: تیم تحقیق و توسعه مجموعه مدیر دام
|
برای تهیه محصولات مرتبط به مرغ تخمگذار و مرغ گوشتی بر روی لینک قرمز رنگ کلیک بفرمایید. ↓ مرغ تخمگذار و مرغ گوشتی |
مجموعه مدیر دام با دارا بودن کارشناسان متخصص در رشتههای مرتبط به طیف گسترده‌ای از افراد و مشاغل کمک می‌کند کسب‌و‌کار خود را به بهترین و سریع‌ترین نحو ایجاد کرده و گسترش دهند.
تمامی حقوق این سایت متعلق به مدیر دام می‌باشد. این سایت در زمینه آموزش‌های نوین پرورش و مدیریت دام، طیور، آبزیان و حشرات و تحت قوانین جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند.
طراحی سایت، توسعه و بهینه‌سازی محتوا توسط RaaheKasb
